Η δολοφονία του Λαμπράκη

«Επεσε ο μέγας δρυς στη γης, σε μέγα αγώνα -

πουλιά και φύλλα στάθηκαν στον ουρανό

η Ελλάδα τον εκράτησε στα δυο της γόνα,

στο βαθυπόρφυρο του Μάη εσπερινό

κι ενώ από τους πόρους της η οργή της αίμα ιδρώνει,

τινάζεται όλη ανάμεσα στον άγιο λαό,

κι ολόρθη τον υψώνει, μεσιανό καδρόνι,

ψηλά, στο θόλο, στης Ειρήνης το ναό».

Γιάννης Ρίτσος - Αθήνα, 27 Μάη 1963

Σαν χθες, 22 Μάη του 1963 δολοφονήθηκε ο Γρηγόρης Λαμπράκης. Η δολοφονία του, όπως κι αυτή του Μπελογιάννη το 1952, ήρθε να επισφραγίσει την κυριαρχία των πιο αντιδραστικών στοιχείων της ελληνικής αστικής τάξης αλλά πολύ περισσότερο την κυριαρχία των Αμερικανών, που ανέδειξαν και στήριξαν τους παρακρατικούς, φασιστικούς μηχανισμούς στην Ελλάδα των δεκαετιών του ’50 και του '60.

Ας πάμε όμως μερικά χρόνια πίσω ...

Στις εκλογές του 1958 και παρά την τρομοκρατία, η ΕΔΑ βγήκε δεύτερο κόμμα με 24,5%, ενώ δυό χρόνια αργότερα το 1961, και παρόλο που ο Γ. Παπανδρέου δήλωνε ότι στόχος της Ένωσης Κέντρου ήταν «να μην πάρει η ΕΔΑ ποσοστό μεγαλύτερο του 20%, για να μην έχει ρόλο ρυθμιστή των εξελίξεων και να μπορούν τα δύο εθνικόφρονα κόμματα να παλέψουν εντός των πλαισίων της Δημοκρατίας» το ΠΑΜΕ (Πανδημοκρατικό Αγροτικό Μέτωπο Ελλάδος) στο οποίο πρωτοστατούσε η ΕΔΑ, και με το οποίο εξελέγη βουλευτής και ο Λαμπράκης, πήρε 15%. Μπορεί το ποσοστό αυτό να υπολείπονταν αρκετά εκείνου του 1958 και αυτό κυρίως λόγω του κλίματος βίας και τρομοκρατίας που εξαπέλυσε η κυβέρνηση και της απίστευτης νοθείας (είναι τότε που ο λαός έλεγε ότι ψήφισαν και τα δέντρα), αλλά οι αμερικάνοι ανησυχούσαν ακόμα.

Η Αριστερά έπρεπε να στριμωχτεί κι άλλο καθώς το κίνημα παρόλα τα χτυπήματα των προηγούμενων χρόνων έδειχνε να ανακάμπτει. Σ’ αυτά τα πλαίσια ο Γρήγορης Λαμπράκης αποτελούσε μια «επικίνδυνη φωνή». Από τις αρχές του 1961 είχε δραστηριοποιηθεί για το ζήτημα των πολιτικών κρατουμένων στην Ελλάδα, ενώ τον Απρίλη του 1963 αψηφώντας την απαγόρευση της αστυνομίας, πραγματοποίησε σχεδόν μόνος του την 1η Μαραθώνια πορεία Ειρήνης.

Έτσι στις 22 του Μάη μπήκε σε εφαρμογή η επιχείρηση δολοφονίας του με σχεδιασμό αμερικάνικης έμπνευσης, με την έγκριση της ξενόδουλης κυβέρνησης Καραμανλή και εκτελεστικά όργανα τις παρακρατικές οργανώσεις μέσα από τις οποίες προέκυψε 4 χρόνια μετά η χούντα.

Την ημέρα εκείνη ο Λαμπράκης βρίσκεται στη Θεσσαλονίκη, κεντρικός ομιλητής σε εκδήλωση της Επιτροπής για τη Διεθνή Ύφεση και Ειρήνη μέλη της οποίας είχαν από το πρωί ειδοποιήσει τις αρχές πως υπάρχει οργανωμένο σχέδιο για τη δολοφονία του. "Θα πάρουμε μέτρα" υποσχέθηκε ο αρμόδιος εισαγγελέας.

Πριν ακόμα ξεκινήσει η εκδήλωση γύρω από το κτίριο έχει συγκεντρωθεί ένας συρφετός παρακρατικών, τραμπούκων και «επαγγελματιών αντικομμουνιστών» που κάτω από το απαθές βλέμμα της αστυνομίας προπηλακίζουν όσους προσέρχονται στην εκδήλωση. Τραυματίζουν ελαφρά το Λαμπράκη κατά την είσοδό του στην αίθουσα και πολύ πιο σοβαρά τον επίσης βουλευτή της αριστεράς Γιώργη Τσαρουχά. Όταν αρχίζει την ομιλία του ο Λαμπράκης από έξω ακούγονται κραυγές "Θα πεθάνετε Βούλγαροι", "Λαμπράκη θα πεθάνεις". Με την ολοκλήρωση της εκδήλωσης ο Λαμπράκης βγαίνει από το κτίριο απροστάτευτος, ακολουθούμενος μόνο από δυό συντρόφους καθώς η αστυνομία αποκλείει το κοινό μέσα στην αίθουσα.

Παρά το γεγονός ότι οι δρόμοι ήταν κλειστοί, ένα τρίκυκλο με ιλιγγιώδη ταχύτητα πλησίασε το Λαμπράκη κάποιος από την καρότσα τον χτύπησε και τον έριξε στο έδαφος.

Στο τρίκυκλο επέβαιναν μέλη παρακρατικών οργανώσεων, ο Σπύρος Γκοτζαμάνης και ο Εμμανουήλ Εμμανουηλίδης, μέλη παρακρατικών οργανώσεων και χαφιέδες της ασφάλειας. Τους καταδίωξε ο Μανώλης Χατζηαποστόλου -ο θρυλικός «Τίγρης»- που κατάφερε να πηδήσει πάνω στην καρότσα του. Ο Γκοτζαμάνης θα συλληφθεί σχεδόν κατά λάθος ένα χιλιόμετρο μακριά από το συμβάν από περαστικό αστυνομικό τη στιγμή που παλεύει με τον «Τίγρη».

Ο Λαμπράκης μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο σε κώμα και πέθανε τέσσερις μέρες αργότερα. Στην κηδεία του στην Αθήνα, πάνω από 500.000 άνθρωποι, ένας ολόκληρος λαός, ξεχύθηκαν στους δρόμους με συνθήματα κατά της κυβέρνησης, του παρακράτους και των αμερικάνων, και απαιτεί να αποκαλυφθούν οι ένοχοι.

Η επίσημη εκδοχή αναφερόταν σε τροχαίο. Αν και η ηγεσία της Χωροφυλακής Θεσσαλονίκης έκανε ότι μπορούσε για να κρύψει στοιχεία και να εκφοβίσει τους μάρτυρες, ο ανακριτής Χ. Σαρτζετάκης, παρά τις τεράστιες πιέσεις που δέχτηκε, διέταξε την προφυλάκιση εκτός από τους Γκοτζαμάνη και Εμμανουηλίδη, ανώτατων αξιωματικών της χωροφυλακής Θεσσαλονίκης, ενώ στο απυρόβλητο έμεινε ο υπομοίραρχος του τμήματος «Δίωξης Κομμουνιστών» ο οποίος σύμφωνα με την ομολογία του Εμμανουηλίδη, την ημέρα του εγκλήματος είχε μιλήσει σε συγκέντρωση παρακρατικών στο 5ο Αστυνομικό Τμήμα Θεσσαλονίκης, τονίζοντας ότι «απόψε στόχος μας είναι ο Λαμπράκης». Την ίδια περίοδο μετά από επίμονες προσπάθειες δημοσιογράφων αποκαλύφθηκε η ύπαρξη μιας μυστικής παρακρατικής οργάνωσης με το όνομα «Καρφίτσα» που έδρασε το βράδυ της δολοφονίας. Κάθε αμφιβολία για την εμπλοκή κράτους και παρακρατικών στην υπόθεση κατέρρεε.

Η δίκη έγινε το Δεκέμβρη του 1966. Η κυβέρνηση Γ. Παπανδρέου που είχε εκλεγεί 6 μήνες μετά τη δολοφονία του Λαμπράκη σε μια προσπάθεια να λειτουργήσει ως ανάχωμα στις λαϊκές κινητοποιήσεις, είχε πέσει με τα Ιουλιανά και η πλειοψηφία της βουλής (ΕΡΕ και βουλευτές της Ένωσης Κέντρου που την είχαν εγκαταλείψει) στήριζε κυβέρνηση υπό τον Σ. Στεφανόπουλο. Παρά την εισαγγελική πρόταση οι ένορκοι έκριναν ομόφωνα αθώους τους περισσότερους από τους σημαντικούς κατηγορούμενους, βρίσκοντας ένοχους μόνο τους φυσικούς αυτουργούς Γκοτζαμάνη και Εμμανουηλίδη (11 και 8,5 χρόνια φυλάκισης αντίστοιχα), όχι για δολοφονία, αλλά για «βαριές σωματικές βλάβες» και μάλιστα με το ελαφρυντικό του «πρότερου εντίμου βίου» (μετά δύο χρόνια η χούντα θα τους αποφυλακίσει). Οι αξιωματικοί της αστυνομίας που είχαν κατηγορηθεί αθωώθηκαν πανηγυρικά. Οι ηθικοί αυτουργοί έμειναν στο απυρόβλητο. Η απόφαση των ενόρκων ήταν ότι ο Λαμπράκης «δεν εδολοφονήθη». Οι συνήγοροι πολιτικής αγωγής εκτοπίστηκαν κατά τη διάρκεια της χούντας ενώ και ο ανακριτής Σαρτζετάκης συνελήφθη και φυλακίστηκε για μήνες.